Κάθε πρωΐ όταν ξυπνάμε, διαπιστώνουμε ένα κοινότοπο γεγονός που εκφράζουμε λεκτικά με τον ακόλουθο τρόπο : ο ήλιος ανατέλλει. Λέμε ακόμη, γιατί φρονούμε πως δεν γίνεται να’ναι διαφορετικά, πως το μεσημέρι ο ήλιος θα μεσουρανεί και πως το βράδυ θα δύσει. Ωστόσο πάνω από τέσσερεις αιώνες, χάρη στον Κοπέρνικο, γνωρίζουμε πως ο ήλιος ούτε ανατέλλει, ούτε δύει, αλλά πως η γη περιστρέφεται γύρω του. Ο Γαλιλαίος, που πρώτος απέδειξε τη θεωρία του Κοπέρνικου, πλήρωσε ακριβά την διατύπωση της πεποίθησής του. Γνωρίζουμε ακόμη, όπως έδειξαν ο Ίλυα Πριγκόζιν και η Ιζαμπέλ Στέγκερς, για ποιούς λόγους η Καθολική Εκκλησία αντέδρασε τόσο σθεναρά σ’αυτήν τη θεωρία που αποτέλεσε ένα αληθινό σκάνδαλο : ο ηλιοκεντρισμός ήταν αντίθετος προς τας Γραφάς, επειδή κατέριπτε τις κοινωνικές και διανοητικές αναπαραστάσεις, σύμφωνα με τις οποίες ο Θεός είναι το κέντρο του Σύμπαντος, ο Βασιλεύς, « θεϊκώ δικαίω », Μονάρχης, το κέντρο της κοινωνίας και το μοναρχικό σύστημα μια διάταξη φυσική και η μόνη νοητή.

Στις μέρες μας, η περιστροφή της γης γύρω από τον ήλιο είναι μια από τις στοιχειώδεις επιστημονικές μας γνώσεις. Τα δημοκρατικά συστήματα διαδέχτηκαν προοδευτικά τα μοναρχικά, τα κοινωνικά συστήματα δεν έχουν για μας τίποτε το φυσικό ή το έμφυτο. Όλα αυτά τα γνωρίζουμε, κι ωστόσο, στην αυγή του 2000, εξακολουθούμε να λέμε κάθε μέρα πως ο ήλιος ανατέλλει, διασχίζει τον ουρανό και δύει. Ίσως θ’αναρωτιέστε ακούγοντας αυτές τις προκαταρτικές σκέψεις, τι θέση μπορεί να έχουν την παρούσα στιγμή. Σαν απάντηση, σας προτείνω να στρέψετε το βλέμμα σας σ’αυτούς τους γονείς που μόλις άκουσαν το γιατρό να τούς λέει πως το παιδί τους θα είναι κωφό ως το τέλος της ζωής του. Αυτοί οι γονείς είναι βεβαίως συντετριμμένοι. Αργά ή γρήγορα, θα συναντήσουν στο δρόμο τους μια πληθώρα από καλοπροαίρετους επαγγελματίες. Αυτοί θα τους δώσουν κάποιες ελπίδες, λέγοντάς τους, πως με τη βοήθεια μιάς ειδικής αγωγής της ομιλίας και μιάς κατάλληλης θεραπείας με ακουστικά η εμφυτεύματα, το παιδί τους θα μπορέσει να ζήσει μιά κάποια ζωή, ανάλογη με τη ζωή των άλλων παιδιών και αργότερα και των ενηλίκων που δεν είναι κωφοί, μια ζωή όπου οι συνέπειες της κώφωσης θα έχουν εξαφανιστεί. Τι πιό αναγκαίο, πιό πρόδηλο, πιο φυσικό και πιό καθησυχαστικό απ’αυτήν τη διαβεβαίωση, που αμέσως επιβάλλεται στη συνείδηση κάθε συμπάσχοντος ανθρώπου ; Κι όμως… Φτάνει να ρίξεις ένα βλέμμα στους δύο τελευταίους αιώνες της ανθρωπότητας. Η ίδια παντού διαπίστωση : η ιστορία των κωφών μας διδάσκει πως εν ονόματι ενός υψηλού ιδανικού ένταξης και της επιβολής του κανονικού, οι χειρότερες πολιτικές σκοταδισμού εδραιώθηκαν, τα χείριστα δεινά επεβλήθησαν στους κωφούς, μικρούς και μεγάλους, τα πιό βαθειά χάσματα δημιουργήθηκαν ανάμεσα σε κωφούς και ακούοντες, προς μεγάλη δυστυχία και των μέν και των δέ.

Αλλά τότε, η προφορική διαπαιδαγώγηση και η ιατρική φροντίδα είναι μια απάτη ; Βεβαίως όχι, και το λέω χωρίς κανένα δισταγμό : σαν στόχο, η εκμάθηση της προφορικής γλώσσας και οι προσπάθειες ιατρικής ανάταξης των ιασίμων αιτίων της κώφωσης είναι τελείως θεμιτές. Ωστόσο, αν αναλύσουμε το σύνολο των αποτελεσμάτων αυτών των προσπαθειών και των ιατρο-παιδαγωγικών ιδεολογιών, τότε η απάντηση είναι πολύ διαφορετική. Ο πιό σύντομος δρόμος, εκείνος που οδηγεί κατ’ευθείαν στον επιθυμητό στόχο, να μπορέσει ο κωφός να μιλήσει και να περιορίσει την κώφωσή του, αγνοεί και παραβλέπει πολλές πλευρές του προβλήματος : με ποιό τρόπο οι ίδιοι οι κωφοί βιώνουν την κατάστασή τους ; Τι ζητούν ; Πως φαντάζονται την κοινωνική αλλαγή που θα τους επιτρέψει ν’αυξήσει την ευημερία τους ; Η εμφάνιση νέων κοινωνικών πρακτικών, σαν τις πρακτικές που η Ευρωπαϊκή Εταιρία Ψυχικής Υγείας και Κώφωσης προωθεί από το 1986, μαρτυρά πως η κώφωση δεν είναι μόνο η έκφραση μιας έλλειψης ή μιας καθαρής αρνητικότητας. Αντίθετα, η κώφωση αποκαλύπτει το εκπληκτικό δυναμικό των μέσων που διαθέτει ο άνθρωπος για να επικοινωνήσει με τον πλησίον του, για να σφυριλατήσει μιαν αξιοπρεπή ύπαρξη και για ν’αντιμετωπίσει με την καλλιέργειά του τα άλυτα προβλήματα της ζωής, τού έρωτα και του θανάτου. Η νοηματική γλώσσα και η καλλιέργεια των κωφών μας αποκαλύπτουν μια διάταξη πραγμάτων πολύ διαφορετική από εκείνη που ο κοινός νους μας επιτρέπει « φυσικά » να υποθέσουμε, και που θα περιόριζε την κώφωση σε μια αναπηρία που πρέπει να διορθώσουμε. Επιτρέψτε μου να σας παρουσιάσω κάποιες ιδέες που μπορούν να οδηγήσουν τις συζητήσεις μας σήμερα και που είναι προσφιλείς στα μέλη της Ευρωπαϊκής Εταιρίας Ψυχικής Υγείας και Κώφωσης.

1 – Η κώφωση είναι μια σχέση.

Σχετικά με την κώφωση, δεν μπορούμε τίποτε να κατανοήσουμε, αν την θεωρήσουμε μόνο σαν μιαν οργανική ανεπάρκεια ενός ατόμου, ανεπάρκεια πού αναμφισβήτητα υπάρχει. Ωστόσο η ύπαρξη της κώφωσης σημαδεύει αναπόφευκτα τη συναλλαγή με τους συνανθρώπους. Από τη στιγμή που υπάρχει κώφωση υπάρχει σχέση γιατί η κώφωση δεν είναι πια υπόθεση αποκλειστικά των κωφών. Καλώς ή κακώς, εμείς οι ακούοντες, κάθε φορά που προσεγγίζουμε την κώφωση, είτε σε μια απλή συνδιάλεξη μ’έναν κωφό, είτε στην τοποθέτησή μας ως προς την κοινότητα των κωφών ή ως προς τη νοηματική γλώσσα, δεν μπορούμε να περιορίσουμε το πρόβλημα μόνο στον κωφό, γιατί το πρόβλημα αφορά και σ’αυτούς που δεν είναι κωφοί. Η Ευρωπαϊκή Εταιρία Ψυχικής Υγείας και Κώφωσης είναι συγκέντρωση επαγγελματιών της ψυχικής υγείας, οι οποίοι φρονούν ότι οφείλουν να πάνε προς τους κωφούς, γιατί αυτοί, όπως όλοι οι άνθρωποι, δικαιούνται να περιθάλπονται στη γλώσσα της εκλογής των και να γίνονται σεβαστές οι μορφωτικές τους επιλογές.

2 – Η αναγνώριση της διαφορετικότητας είναι μια διαδικασία μακροχρόνια και επώδυνη κι όχι ένα άμεσο απόκτημα.

Για κάποιον που δεν ακούει, η συνάντησή του μ’έναν κωφό είναι πολλές φορές μια εμπειρία δυσάρεστη ή και ανυπόφορη. Οι προσπάθειες που χρειάζεται να κάνει για να καταλάβει τον χειρονομούντα κωφό και να γίνει καταληπτός ο ίδιος, γεννούν σύντομα ένα αίσθημα αποξένωσης και μια αντίδραση τρόμου που συχνά τον ωθούν στη μόνη αντιμετώπιση που τον προστατεύει άμεσα : τη φυγή. Χρειάζεται ακόμη να υπάρξουν κάποιες συγκυρίες : η έκπληξη της συνάντησης, η άγνοια των επιπλοκών της κώφωσης και ως εκ τούτου η ανετοιμότητα για ν’αντιμετωπίσει αυτό το γεγονός. Ο τρόμος γίνεται ακόμη πιο δυνατός όταν ο ακούων δεν είναι σε θέση ν’απεμπλακεί απ’αυτήν τη σχέση που τον δεσμεύει με τον κωφό. Ο τρόμος φθάνει στο ζενίθ του όταν οι γονείς ανακαλύπτουν πως το παιδί τους είναι κωφό. Όταν ακριβώς η σχέση ανάμεσα στο παιδί και τους γονείς απαιτεί τη πιο μεγάλη επαφή και χαλάρωση, η αντιπαράθεση με την κώφωση παρασύρει τους γονείς σε μια θέση απομάκρυνσης από το ανυπόφορο γεγονός και κατά συνέπεια την απόρριψη των πραγματικών βιωμάτων του παιδιού τους, για λόγους αυτοάμυνας.

Έτσι η αντίδραση τρόμου είναι η εκδήλωση μιας έντονης συγκίνησης μπροστά σ’αυτό που ονομάζουμε ανησυχητική διαφορετικότητα. Γεννιέται μέσα από την αντιπαράθεση με τις ανθρώπινες μορφές που ξεφεύγουν από το συνηθισμένο. Η αντιπαράθεση αυτή με τη διαφορά και τη διαφορετικότητα, προκαλεί πάντοτε άγχος μια και το ξένο και το οικείο δεν διατηρούν μεταξύ τους μια σχέση ομαλή, από τη στιγμή που νιώθουμε την ανάγκη ν’αρνηθούμε το δικό μας μέρος της ιδιαιτερότητας, ανωμαλίας ή τρέλας μόνο και μόνο για να καθησυχάσουμε και προστατεύσουμε τους εαυτούς μας.

Ο τρόμος, η φρίκη, είναι λοιπόν το αίσθημα από το οποίο δεν μπορούμε ν’απαλλαγούμε παρά μόνο με τρόπο ριζοσπαστικό : όχι, αυτό που βλέπω δεν υπάρχει και δεν έχει το δικαίωμα να υπάρχει. Αυτή η άρνηση της πραγματικότητας είναι τόσο πιο έντονη όσο το κοινωνικό και το ανθρώπινο περιβάλλον είναι λιγότερο πρόθυμο ν’αναγνωρίσει τη διαφορετικότητα. Όταν το 1880, στο συνέδριο του Μιλάνου, οι ακούοντες παιδαγωγοί και υπουργικά στελέχη ένωσαν τις φωνές τους για ν’αποκηρύξουν τη νοηματική γλώσσα από την παιδεία, για να εκδιώξουν τους κωφούς εκπαιδευτές και να επιβάλλουν την προφορική ομιλία, εβύθισαν τους κωφούς μέσα στη δυστυχία για ένα σχεδόν αιώνα – ίσως γνωρίζετε πως το μέτρο αυτό αναιρέθηκε στη Γαλλία το 1976. Όταν το 1883 στις Ηνωμένες Πολιτείες ο Γκράχαμ Μπελ πρότεινε στην Εθνική Ακαδημία Επιστημών, στα πλαίσια του ευγονισμού, ν’απαγορευτεί η νοηματική γλώσσα, να κλείσουν οι ειδικές σχολές και οι ενώσεις κωφών, με λίγα λόγια να εμποδιστεί η δημιουργία μιας ποικιλίας κωφών του ανθρώπινου είδους, έριχνε τις ιδεολογικές βάσεις μιας πολιτικής που βρήκε το αποκορύφωμά της στην έλευση του Χίτλερ και στην εξόντωση των κωφών στα στρατόπεδα.

3 – Στο κοινωνικό επίπεδο, κλειδί για την αναγνώριση της κώφωσης, είναι η προσβασιμότητα, δηλαδή η αλλαγή της κοινωνίας των ακουόντων.

Το 1999, δεν είναι πια ο καιρός όπου η μαζική καταδίκη και η πρακτική άρνηση της νοηματικής γλώσσας ήταν βιωμένες με ήσυχη τη συνείδηση, σαν τρανή εκδήλωση μιας ιδεολογίας προόδου. Για τους γονείς, το δικαίωμα επιλογής ανάμεσα σε μια παιδεία δίγλωσση – γραπτή γλώσσα και νοηματική – και μια παιδεία αποκλειστικά γραπτή και προφορική (μονόγλωσση) είναι πια αναγνωρισμένο δικαίωμα σε ορισμένες χώρες της Ευρώπης. Όμως άραγε, η κατάσταση άλλαξε συθέμελα ;

Το καθήκον μας του πολίτη είναι να κάνουμε προσβάσιμους στους κωφούς, όλους τους χώρους απο τους οποίους είναι αποκλεισμένοι. Είναι να δημιουργήσουμε με κάθε τρόπο γέφυρες και ανταλλαγές ανάμεσα σε κωφούς και ακούοντες. Αυτό γίνεται μέσα απο την τροποποίηση των νόμων, την προσαρμογή της λειτουργίας των δημοσίων υπηρεσιών και τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος όπου η ομαδική παρουσία των κωφών θα είναι τόσο γενικευμένη ώστε να γίνει αυτονόητη και συνεπώς κοινότοπη. Θα πρέπει για παράδειγμα, ν’αναγνωριστεί το μεγάλο πλεονέκτημα που είναι για όλους, κωφούς και ακούοντες, η διάθεση διερμηνέων της γλώσσας του τόπου και της νοηματικής γλώσσας του ίδιου τόπου, έτσι ώστε να γίνουν προσιτοί όλοι οι δημόσιοι χώροι, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, η τηλεόραση, οι χώροι περίθαλψης κ.τ.λ. Θα πρέπει να μη φοβίζει η επαφή των κωφών μεταξύ τους, στην τάξη, στον ελεύθερο χρόνο ή στην εργασία. Να μη θεωρείται κίνδυνος ο γάμος μεταξύ κωφών ή η φοίτηση στο σχολείο των κωφών, όχι σε απομόνωση μέσα σε τάξεις ακουόντων, αλλά σε παραρτήματα τάξεων. Θα πρέπει τέλος να γίνει δεκτό πως αυτή η συλλογική διάσταση της κοινωνικής ζωής των κωφών είναι ένα κεφαλαιώδες στοιχείο της ένταξης τους μέσα στην κοινωνία των ακουόντων κι όχι ένας παράγων « γκετοποίησης ».

Ακόμη ένα παράδειγμα : είναι ανάγκη να γίνει δεκτό πως οι κωφοί δεν μπορούν να στερηθούν την χρησιμοποίηση μιας γλώσσας, στη περίπτωση τους στα πλαίσια μιας οπτικό-νοηματικής επικοινωνίας, και πως η νοηματική τους γλώσσα, την οποία είναι ελεύθεροι να μην μάθουν αν το επιθυμούν, συνιστά ένα μέσο ικανό να τους προσφέρει άπειρες υπηρεσίες και μια γενική ευεξία στις κοινωνικές τους σχέσεις. Πρέπει τέλος ν’αναγνωριστούν όλες οι νοηματικές γλώσσες του κόσμου ως αναπαλλοτρίωτη κληρονομιά της ανθρωπότητας, γλώσσες που οι ακούοντες έχουν κάθε συμφέρον να μάθουν, όχι για λόγους φιλανθρωπικούς αλλά για να πλουτίσουν τις γνώσεις τους και την ψυχαγωγεία τους.

4 – Η πρόσβαση στη περίθαλψη των κωφών περνά μέσα από μια αλλαγή σε βάθος στις σχέσεις μεταξύ κωφών και ακουόντων.

Αν η εμπειρία της κώφωσης φοβίζει τον ακούοντα, ο φόβος αυτός πρέπει να καταλογιστεί, ν’αναλυθεί και να επεξεργαστεί ώστε να ξεπεραστεί και να επιτρέψει τη δράση. Ένας από τους στόχους αυτής της ημέρας είναι να γίνει σαφές πως η αντιπαράθεση με την κώφωση δεν περιορίζεται σε μια συνάντηση με την φρίκη και πως υπάρχει κάτι πέρα από το άγχος. Οι κωφοί καταλογίζουν συχνά στους ακούοντες μια καταστροφική θεώρηση της κώφωσης και υπογραμμίζουν πως η κώφωση είναι ένας τρόπος ζωής, ένα είδος ύπαρξης, μια γλώσσα, με το χιούμορ της, την έμπνευσή της και την αργκό της. Δεν είναι ίσως πολύ μακριά ο καιρός όπου οι νοηματικές γλώσσες θα διδάσκονται στα δημόσια σχολεία όχι μόνο στους κωφούς, όχι μόνο στους νεαρούς ακούοντες-μέλλοντες επαγγελματίες που επιθυμούν να βοηθήσουν τους κωφούς, αλλά ακόμη σε όλα τα ακούοντα παιδιά, για την ομορφιά τους, για το διανοητικό και κοινωνικό όφελος που παρέχει η εκμάθηση τους κι εκειδή αύτές οι γλώσσες είναι μέρος της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.

Η υγεία των κωφών, όπως θα διαπιστωθεί στη διάρκεια αυτής της ημερίδας, είναι ζήτημα δημόσιας υγείας που αφορά σε εκατοντάδες χιλιάδων προσώπων στην Ευρώπη. Χρειάστηκε να περιμείνουμε ως τη δεκαετία του 1960 για ν’αρχίσει επιτέλους στην Ευρώπη να αναγνωρίζεται και να καταγγέλεται η πλήρης ακαταλληλότητα της ψυχιατρικής περίθαλψης που προσφέρεται στούς ψυχικά πάσχοντες κωφούς. Οι έρευνες που πραγματοποιήθηκαν εκείνα τα χρόνια, έδειξαν πως οι διάρκειες νοσοκομειακής νοσηλίας των κωφών ήταν ανώτερες από εκείνες των ακουόντων ασθενών. Οι θεραπευτικές ομάδες ακουόντων όταν ρωτήθηκαν ομολογούσαν συχνά την απελπισία τους εξ αιτίας της αδυναμίας τους να επικοινωνίσουν αληθινά με τους κωφούς και να κατανοήσουν το πρόβλημά τους. Από αυτές τις έρευνες γεννήθηκαν οι πρώτες εμπειρίες, τα πρώτα σχέδια για ειδικές θεραπείες από πρωτοπόρους που είχαν μια βαθειά γνώση των βιωμάτων των κωφών και συνεργάζονταν μαζί τους. Η κατάσταση άλλωστε των κωφών δεν διαφέρει βασικά από εκείνη των αδιαγνώστων ψυχοπαθών που εγκαταλελειμένοι στα άσυλα κακοποιούνται, ακριβώς επειδή είναι διαφορετικοί. Γι αυτούς τους λόγους φρονούμε πως η προσπέλαση των χώρων ψυχιατρικής φροντίδας από τους κωφούς, προϋποθέτει την κατάλληλη κατάρτηση του προσωπικού των ακουόντων, συμπληρωμένη με την πρόσληψη κωφών επαγγελματιών.

Ωστόσο, η συνεργασία επαγγελματιών κωφών και ακουόντων μέσα σε ομάδες θεραπευτών δεν είναι καθόλου εύκολη. Η εφαρμογή της περνά πάντοτε μέσα από συγκρούσεις και δημιουργούν άγχος και ενοχές. Κι αυτό γιατί η δυσκολία να βρεθεί μια κοινή γλώσσα, ξεπερνά την εκμάθηση της προφορικής και της νοηματικής γλώσσας. Η συννενόηση στην πληρέστερη εκδοχή της λέξης, υποθέτει την κοινή αποδοχή των στόχων, άρα και των αξιών. Υποθέτει μια συμφωνία στην μη προφορική επικοινωνία, που μόνο οι γλωσσικές επιδόσεις δεν αρκούν για να επιτευχθεί. Είναι μία μορφή που συχνά οι κωφοί προσάπτουν στους ακούοντες οι οποίοι ξεκινούν να μάθουν την γλώσσα των νοημάτων : οι ακούοντες κινούν αδέξια τα χέρια τους, χωρίς ευλυγισία, προδίδοντας έτσι μια κινητική αναστολή. Από έλλειψη συνήθειας ή παράδοσης ή από συστολή, περιορίζουν την κινητικότητά τους. Επίσης τα χαρακτηριστικά του προσώπου τους μένουν συχνά ακίνητα και ανέκφραστα. Εν τούτοις, στη γλώσσα των νοημάτων, η μιμική του προσώπου είναι ουσιώδης γλωσσική συνισταμένη : χωρίς αυτήν κανένα μήνυμα δεν μπορεί να ερμηνευτεί σωστά από έναν κωφό συνομιλητή. Οι κωφοί συχνά λοιπόν, προτρέπουν τους ακούοντες να κινήσουν τους μυς του προσώπου των, να προσθέσουν εύρος και σιγουριά στις κινήσεις των χεριών και τελικά να άρουν τις αναστολές που μειώνουν την εκφραστική τους ικανότητα. Με άλλα λόγια οι κωφοί μας καλούν σε μια σωματική συμφωνία διαφορετική, σε μια αλλαγή στη σχέση μας με τον κόσμο. Για ένα θεραπευτή, για τον οποίο οι δρόμοι ιάσεως του ασθενούς περνούν μέσα απο μια μορφή συμβίωσης μαζί του, αυτή η πρόσκληση να ελευθερώσουμε την ίδια μας νοηματική έκφραση είναι το καλύτερο ατού ώστε να γίνει η αναγκαία προσέγγιση για τη δημιουργία μιας στενής ψυχολογικής σχέσης.

Εμείς οι επαγγελματίες, κωφοί και ακούοντες, πρέπει να μάθουμε να δεχόμαστε τις αβεβαιότητες της ταυτότητάς μας, να δεχτούμε το άγχος όχι για να μας παραλύσει αλλά γιατί μας φανερώνει άγνωστους χώρους που πρέπει ν’ανακαλύψουμε. Από ενοχλητικά εμπόδια, αυτή η « κωφοφοβία » και γενικότερα ο φόβος του ξένου, μπορεί να μεταμορφωθούν σε ένα ισχυρό μέσο έτσι ώστε ν’αποφύγουμε το ναυάγιο της επικοινωνίας. Χάρη σ’ αυτήν τη συνεργασία, μπορούμε να εξαλείψουμε όλες τις παρανοήσεις και να φωτίσουμε τη σκέψη μας. Μας δίνεται έτσι η ευκαιρία να συναντήσουμε τον άλλον, τον ξένο, που δεν παύει να είναι άνθρωπος και που ενίοτε στην καλύτερη περίπτωση, τον ανακαλύπτουμε τελικά μέσα μας.

Σήμερα, μια τάξη του κόσμου ραγίζει, νέες πρακτικές γεννιούνται. Το πέπλο της αδιαφορίας έχει σχιστεί : όπως και στο παρελθόν, παρακολουθούμε κάθε μέρα την τροχιά του ήλιου στον ουρανό, αλλά γνωρίζουμε πως το φαινόμενο αυτό δεν δέχεται τις παλιές ερμηνείες. Μπορούμε να είμαστε βέβαιοι πως ο δρόμος της κοινωνικής ένταξης και της ευημερίας των κωφών περνά μέσα από άλλες ερμηνείες και άλλες πρακτικές και πως θα χρειαστεί να αγωνιστούμε για να τον επιβάλλουμε.

Είμαστε ευτυχείς σήμερα που εμείς οι επαγγελματίες της ψυχικής υγείας της Ερώπης συναντούμε αυτούς της Ελλάδας και ενώνουμε τις ζωντανές μας δυνάμεις με τις δυνάμεις της ελληνικής κοινότητας κωφών για συνεργασία και για ένα καλύτερο μέλλον.

Σας ευχαριστώ που με ακούσατε.