Ο Αλέξης Καρακώστας είναι ψυχίατρος και επίτιμος γιατρός του νοσοκομείου Πιτιέ-Σαλπετριέρ του Παρισιού όπου και συντόνισε τις δραστηριότητες της Μονάδας πληροφόρησης και περίθαλψης κωφών, μία από τις 18 που λειτουργούν στα πλαίσια του δημοσίου στη Γαλλία. Ήταν ο παραπέμπων ιατρός του CRESAM (Εθνικό Κέντρο Αναφοράς για τους Τυφλοκωφούς). Υπήρξε πρόεδρος του συλλόγου GESTES (Εξειδικευμένης ομάδας έρευνας «Θεραπείες και κωφώσεις») και, από το 2000 έως το 2006, πρόεδρος της ESMHD (Ευρωπαϊκής εταιρείας ψυχικής υγείας και κώφωσης). Συνδιοργάνωσε πολλαπλές εκδηλώσεις στο χώρο του πολιτισμού, της ιστορίας και της υγείας των κωφών : έκθεση « Η ισχύς των νοημάτων » (Παρίσι, 1989), Τρίτο συνέδριο της ESMHD « Κώφωση και ευεξία » (Παρίσι, 1994), συμπόσιο « Οι κωφοί και η υγεία – η μεσολάβηση σ’όλες τις μορφές της » (Παρίσι, 2015), διηύθηνε την επιθεώρηση «Κωφώσεις» από το 1999 έως το 2006 και, από το 2005 έως το 2017, συνδιηύθυνε το Σεμινάριο «Κώφωση και Νοηματική Γλώσσα: πολιτικοί, φιλοσοφικοί και κοινωνικογλωσσολογικοί αναλυτές» (Παρίσι, EHESS, Σχολή Ανωτάτων Σπουδών Κοινωνικών Επιστημών).

(Δεκέμβρης 2018)

 

Συνέντευξη στο περιοδικό Surdinord, 1995

 

Surdinord : Ποιός είστε, Δρ Αλέξη Καρακώστα ;

 

Γεννήθηκα στο Παρίσι, είμαι 43 ετών, έχω γαλλική και ελληνική ιθαγένεια, είμαι ακούων, εργάζομαι ως ψυχίατρος και νοσοκομειακός γιατρός μερικής απασχόλησης στο ψυχιατρικό νοσοκομείο του Antony, στα Hauts-de-Seine Γαλλίας. Διατηρώ επίσης ιδιωτικό ιατρείο στο 13ο διαμέρισμα του Παρισιού και συμμετέχω μία φορά την εβδομάδα στις δραστηριότητες του CEBES (Κέντρο Πρώιμης Δίγλωσσης Εκπαίδευσης για Κωφά Παιδιά), place de la République στο Παρίσι. Τέλος, εδώ και σχεδόν δύο χρόνια, είμαι πρόεδρος του συλλόγου GESTES (Ομάδα Ειδικών Σπουδών “Θεραπείες και Κώφωση”).

 

Surdinord: Ποιά ήταν η εκπαίδευσή σας ;

 

AK: Εκπαίδευση εξ ‘ολοκλήρου κλασσική : μετά την ιατρική σχολή, έκανα εξειδίκευση στην ψυχιατρική και έλαβα τον τίτλο εσωτερικού ιατρού των ψυχιατρικών νοσοκομείων, για να φθάσω σήμερα να μοιράζω το χρόνο μου μεταξύ ιδιωτικής δραστηριότητας και δημοσίου, δύο διαφορετικές μορφές άσκησης, οι οποίες όμως, τελικά, αλληλοσυμπληρώνονται. Αυτό που είναι λιγότερο κλασικό και χαρακτήρισε τις σπουδές μου, είναι ότι τις ξεκίνησα λίγο μετά τα γεγονότα του Μάη του 1968, σε μια εποχή όπου η κριτική εναντίον της ψυχιατρικής ήταν το μεγάλο θέμα της κοινωνικής κινητοποίησης : η υπεράσπιση των δικαιωμάτων των ασθενών, η καταπολέμηση της θλιβερής πραγματικότητας του ασύλου, η ανάπτυξη της περίθαλψης έξω από τα τείχη του νοσοκομείου ήταν θέματα που συζητιούνταν καθημερινά στα νοσοκομεία, στα μέσα ενημέρωσης, στις δημόσιες εκδηλώσεις και στα συνέδρια, στο θέατρο, στον κινηματογράφο ή στα βιβλία. Ο φιλόσοφος Μισέλ Φουκώ και το ιταλικό κίνημα που ξεκίνησε από τον Franco Basaglia και την ομάδα του, για να αναφέρουμε μόνο αυτούς, είχαν συμβάλει σημαντικά στο να γίνει η ψυχική υγεία ένα θέμα κοινωνικής αμφισβήτησης και αλλαγής. Χρειάστηκε μακρόχρονη και επίπονη διαδικασία για να προσανατολιστώ και να πάρω την απόφαση να γίνω ψυχίατρος, χωρίς να πέσω στην «αστυνομοϊατρεία», όπως την κατάγγελναν εκείνη την εποχή. Ήταν ένα συγκλονιστικό κίνημα που με έβαλε αντιμέτωπο από την αρχή με ζητήματα απόκλισης, περιθωριοποίησης και αποκλεισμού.

 

Surdinord: Τι σας ώθησε να ασχοληθείτε με τα προβλήματα των κωφών στην ψυχιατρική;

 

AK: Τα πράγματα εξελίχθηκαν σταδιακά. Αρχικά, παθιασμένος για την ιστορία της ψυχιατρικής όπως ήμουν (για τους λόγους που μόλις ανέφερα) έπρεπε να γράψω τη διατριβή μου στην ιατρική, και από καθαρή τύχη οδηγήθηκα να ανακαλύψω την εξαιρετική ιστορία των δέκα πρώτων χρόνων του Εθνικού Ινστιτούτου Κωφών Νέων του Παρισιού κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης. Οδηγήθηκα λοιπόν στο να ανακαλύψω τον τεράστιο πλούτο της ιστορικής και καλλιτεχνικής κληρονομιάς αυτού του Ινστιτούτου. Λίγο μετά την παρουσίαση της διατριβής μου το 1982, προσλήφθηκα στο ίδιο ίδρυμα για να αναλάβω τη διατήρηση και την αξιοποίηση των αρχείων… μια δραστηριότητα χρονικά πολύ περιορισμένη (μία ημέρα την εβδομάδα), αλλά αυτό μου έδινε νέα πνοή, δίνοντάς μου την ευκαιρία να κάνω κάτι διαφορετικό από την ψυχιατρική περίθαλψη. Η διεκατονταετηρίδα της Γαλλικής Επανάστασης πλησίαζε ήδη και άρχισα σταδιακά να περνάω από την ταξινόμηση σκονισμένων χαρτιών στην συνδιαλλαγή με ζωντανά όντα, κωφούς σε αυτή την περίπτωση, που έχουν τον τρόπο ζωής τους, τη γλώσσα τους, τα σωματεία τους, τις χαρές και τις λύπες της σημερινής κατάστασής τους. Κι έτσι μου ήρθε η ιδέα να επωφεληθώ από τη διεκατοντηρίδα της Γαλλικής Επανάστασης για να προωθήσω όχι μόνο την ιστορία του Εθνικού Ιδρύματος Κωφών Νέων του Παρισιού, αλλά και ολόκληρης της κοινότητας των κωφών. Μια περιπέτεια που κράτησε τριάμισι χρόνια και είχε ως εντυπωσιακό αποτέλεσμα την έκθεση «Η Ισχύς των Νοημάτων», που πραγματοποιήθηκε στο παρεκκλήσι της Σορβόννης, στο Παρίσι, τον Δεκέμβριο του 1989 και τον Ιανουάριο 1990, και την έκδοση αντίστοιχου καταλόγου, καρποί της έντονης και ενθουσιώδους συνεργασίας μιας συνεχώς αυξανόμενης ομάδας κωφών και ακουόντων. Εν τω μεταξύ, έμαθα ότι δημιουργήθηκε ο σύλλογος GESTES…

 

Surdinord: Γιατί ιδρύσατε τον σύλλογο GESTES και ποιοί είναι οι στόχοι του ;

 

AK: Δεν είμαι ιδρυτικό μέλος του συλλόγου GESTES, ήμουν πολύ απασχολημένος, την εποχή της δημιουργίας του, με την προετοιμασία της έκθεσης. Αλλά από την άνοιξη του 1990 έγινα μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου προκειμένου να αρχίσω συνεργασία μαζί του. Αυτό συνέβαλε στο να συγκλίνουν έτσι δύο άξονες, αρχικά χωρισμένοι, της επαγγελματικής μου δραστηριότητας. Ο σύλλογος GESTES γεννήθηκε από την διαπίστωση της άγνοιας της ψυχολογικής ταλαιπωρίας των κωφών και της παντελούς έλλειψης, προσαρμοσμένης σε αυτήν, ψυχιατρικής φροντίδας. Ορισμένοι επαγγελματίες της ψυχικής υγείας συγκινήθηκαν και αποφάσισαν να αντιδράσουν. Στη συνέχεια διατύπωσαν κάποιες θεμελιώδεις αρχές, μιαν ηθική της δράσης για κάθε επαγγελματία στο χώρο της κώφωσης : τα κωφά άτομα θα πρέπει να θεωρούνται ως αυτοτελή υποκείμενα. Οι ακούοντες, όσο μορφωμένοι κι αν είναι, δεν μπορούν να μιλήσουν στο όνομά τους ή στη θέση τους. Για να είναι κατάλληλες η διαγνωστική διαδικασία και η παρέμβαση της υγειονομικής περίθαλψης, πρέπει να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι υπάρχει μια κοινότητα κωφών που μιλούν μια γλώσσα, τη νοηματική γλώσσα. Η οπτική-χειρονομιακή επικοινωνία των κωφών και ο τρόπος ζωής τους αποτελούν αναπόφευκτα στοιχεία για κάθε σοβαρή εξέταση του ψυχικού πόνου των κωφών. Τέλος, αν η κώφωση και η ψυχολογική ταλαιπωρία δεν ισοδυναμούν, από τη φύση τους, η μια με την άλλη (ο κωφός δεν θεωρείται άρρωστος λόγω της κώφωσής του και μόνο, αλλά ενδέχεται να παρουσιάσει ψυχολογική δυσφορία), τότε κανένας ουσιαστικός λόγος δεν αντιτίθεται (και μάλιστα όλα θα έπρεπε να συγκλίνουν) στο να έχουν πρόσβαση κωφά άτομα σε θέσεις στον επαγγελματικό χώρο της περίθαλψης ώστε να συμβάλλουν επί ίσοις όροις με τους ακούοντες συνεργάτες τους στην παροχή ψυχικής φροντίδας.

 

Surdinord: Ποιες είναι οι δραστηριότητες του συλλόγου GESTES ;

 

AK: Ο σύλλογος GESTES διοργανώνει εδώ και πέντε χρόνια μηνιαίες διαλέξεις για το ευρύ κοινό με θέμα την ψυχική υγεία και την κώφωση. Αυτές οι διαλέξεις καταγράφονται σε βιντεοκασέτες και μπορούν να ενοικιαστούν από τα μέλη ως ντοκουμέντα εργασίας. Ο σύλλογος διοργάνωσε επίσης μια ημερίδα το 1989 και ένα πρόγραμμα κατάρτισης για κωφούς επαγγελματίες (με διδασκαλία και πρακτική άσκηση σε ιδρύματα). Δημοσιεύει επίσης ένα δωρεάν τριμηνιαίο ενημερωτικό δελτίο, το οποίο όμως μοιράζεται προς το παρόν μόνο στα μέλη, με πρωτότυπα άρθρα και πληροφορίες. Έχει επίσης ξεκινήσει τη δημοσίευση διαλέξεων (ο πρώτος τόμος δημοσιεύθηκε τον Δεκέμβριο του 1994, άλλοι δύο τόμοι αναμένεται να ακολουθήσουν φέτος). Υποστηρίζει την έρευνα ομάδων εργασίας επαγγελματιών που ασχολούνται με την ψυχική υγεία, στο πλαίσιο αυτό δραστηριοποιήθηκε έντονα στην ομάδα εμπειρογνωμόνων για τα κοχλιακά εμφυτεύματα, με επικεφαλής τον δόκτορα Jean Dagron και συνυπέγραψε την καταφυγή στην Εθνική Επιτροπή Ηθικής το 1994. Τέλος, ο σύλλογος έχει συνδεθεί από την ίδρυσή του με την Ευρωπαϊκή Εταιρεία Ψυχικής Υγείας και Κώφωσης (ESMHD), η οποία προωθεί και στηρίζει πρωτοβουλίες επαγγελματιών από όλη την Ευρώπη. Η Εταιρία αυτή ανέθεσε στο GESTES την διοργάνωση του τρίτου διεθνούς συνεδρίου που πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι τον περασμένο Δεκέμβριο στην UNESCO και το οποίο ήταν εξαιρετικά επιτυχημένο: περισσότεροι από τριακόσιοι συμμετέχοντες από εικοσιτρείς χώρες συμπεριλαμβανομένων περίπου 50 κωφών επαγγελματιών, με πλούσιες και ποικίλες παρεμβάσεις και, τέλος, την παρέμβαση ενός εκπροσώπου του Υπουργείου Υγείας, ο οποίος αναγνώρισε την αναγκαιότητα να ανοίξουν συζητήσεις για την ανάπτυξη ιδρυμάτων κατάλληλης για τους κωφούς φροντίδας. Ένα έργο με το οποίο έχουμε ήδη αρχίσει να καταπιανόμαστε…

 

Surdinord: Οι υπεύθυνοι του GESTES είναι κωφοί και ακούοντες ;

 

AK: Ο σύλλογος GESTES, ο οποίος ιδρύθηκε πριν από επτά χρόνια, αποτελείται ως επί το πλείστον από ακούοντες. Αυτό αντανακλά μια κοινωνιολογική και ιστορική κατάσταση. Αλλά πρέπει επίσης να πούμε ότι ανάμεσα στα ιδρυτικά μέλη βρίσκονται κωφοί επαγγελματίες, ότι σήμερα συμμετε΄χουν δύο κωφοί στο ΔΣ (το οποίο αριθμεί συνολικά έξι μέλη) και ότι στις καθημερινές τους ενέργειες όπως στους γενικούς προσανατολισμούς τους, τα μέλη της GESTES θεωρούν αδιανόητο οι κωφοί να μην είχαν τη θέση τους στο σύλλογο. Πιστεύουμε ότι η αυξανόμενη αποτελεσματική συμμετοχή των κωφών επαγγελματιών στις διάφορες δραστηριότητες του GESTES θα αποδείξει ότι δεν πρόκειται μόνο για λόγια…

 

Surdinord: Ποιό είναι το είδος παρέμβασης των κωφών ενηλίκων; Ποιά είναι η εκπαίδευσή τους;

 

AK: Φροντίζουμε πάντα στη δουλειά μας, να διακρίνουμε την περίπτωση των εκ γενετής κωφών, χρηστών της νοηματικής γλώσσας, από εκείνη όσων έχασαν την ακοή τους, κωφών ή βαρηκόων που εκφράζονται προφορικά. Πιστεύουμε ότι δεν πρέπει να συγχυστούν αυτοί οι δύο κόσμοι, αλλά από την άλλη πλευρά κάνουμε τα πάντα για να αποδεχθούν ο ένας τον άλλον και να συμφωνήσουν να συζητήσουν μεταξύ τους, τουλάχιστον στο πλαίσιο του συλλόγου (για παράδειγμα, με την ευκαιρία των διαλέξεων). Έχουμε επίσης κατά νού την κοινωνιολογική πραγματικότητα των κωφών ατόμων σήμερα: οι κωφοί που νοηματίζουν συχνά απέχουν ακόμα από το να είναι δίγλωσσοι και όσοι κατέχουν πτυχία είναι εξαιρετικά ολίγοι. Από την άλλη πλευρά, όσοι έχουν χάσει την ακοή τους ή είναι βαρήκοοι, για τους οποίους η πρόσβαση στη γαλλική γλώσσα είναι ευκολότερη, κατέχουν συχνότερα πτυχία, αλλά η γνώση τους της νοηματικής γλώσσας και η ταυτότητά τους ως κωφοί είναι ακόμα επισφαλείς. Όταν κωφοί επαγγελματίες μπαίνουν σε ομάδες ψυχικής υγείας, αυτές οι πραγματικότητες πρέπει πάντα να λαμβάνονται υπόψη και να μην συγχέονται. Οι κωφοί επαγγελματίες εμπλέκονται όλο και περισσότερο στις δραστηριότητες περίθαλψης, είναι γεγονός, παρόλο που πολλές ομάδες ψυχικής υγείας δεν φροντίζουν ακόμα αρκετά για την ένταξή τους. Αφού προσληφθούν, μπορούν να επωφεληθούν μόνο από εμπειρική κατάρτηση στο χώρο εργασίας ή από προγράμματα δια βίου κατάρτησης. Οι περισσότερο «επαγγελματίες υγείας» μεταξύ αυτών (σε σύγκριση με τα αποκτηθέντα διπλώματα) είναι οι λεγόμενοι βοηθοί ιατρο-ψυχολογικής στήριξης οι οποίοι εμφανίστηκαν πρόσφατα στην αγορά εργασίας. Συχνά, είναι δάσκαλοι νοηματικής γλώσσας, τεχνικοί επικοινωνίας, εκπαιδευτές, πράγμα το οποίο δεν τους παρέχει πλήρη αναγνώριση, τόσο ως προς το εργασιακό καθεστός επαγγελματία στο χώρο της υγείας όσο και μισθολογικά. Πράγμα το οποίο δεν τους εμποδίζει, στην άσκηση του λειτουργήματός τους, να αποκτήσουν ενίοτε καταπληκτικές γνώσεις και τεχνογνωσίες…

 

Surdinord: Δρ Καρακώστα, το « Κοινωνικό Κέντρο Κατάρτηση και Πολιτισμός των Κωφών » (ΚΚΚΠΚ) πρόκειται να υπογράψει σύμβαση με το ψυχιατρικό νοσοκομείο του Armentières : τα αιτήματα προερχόμενα από επαγγελματίες έχουν αυξηθεί τον τελευταίο καιρό. Ζητούν υποστήριξη για την επικοινωνία. Έχουμε ήδη απαντήσει με τη θέσπιση τακτικών και προσαρμοσμένων δράσεων : υποδοχή στο ΚΚΚΠΚ κωφών ενηλίκων με ψυχολογικές δυσκολίες για επαφές με άλλους κωφούς, συναντήσεις με στόχο τον συντονισμό δράσης με τους επαγγελματίες των ψυχιατρικών νοσοκομείων και τα κωφά άτομα που νοσηλεύονται, στήριξη με στόχο την πρόσβαση στην αυτονομία… Θέλουμε να επισημοποιήσουμε αυτήν την υπηρεσία και να την βελτιώσουμε. Για το σκοπό αυτό, ένας από τους ηγέτες του ΚΚΚΠΚ, η κα Morès, συμμετείχε στο Συνέδριο που διοργανώσατε στο Παρίσι τον περασμένο Δεκέμβριο. Με τον σύλλογο GESTES, είστε έτοιμοι να μας βοηθήσετε;

 

ΑΚ: Χαίρομαι πολύ που το ακούω αυτό και ειλικρινά ενδιαφέρομαι πολύ να έρθω να σας συναντήσω για να με ενημερώσετε στο χώρο σας για τις δραστηριότητές σας. Εκ πρώτης όψεως, οι δραστηριότητές σας και οι στόχοι μας φαίνεται να πηγαίνουν προς την ίδια κατεύθυνση, γι’αυτό θεωρώ ότι είναι πρωταρχικής σημασίας ο σύλλογος GESTES να έρθει να λάβει πληροφορίες από σας και να υποστηρίξει τις προσπάθειές σας, αν το επιθυμείτε φυσικά, με όσους τρόπους θα μας φανούν σε όλους αποδεκτοί. Οι υπηρεσίες που παρέχετε μοιάζουν να είναι αυτές που πρέπει να προωθηθούν παντού στη Γαλλία, επειδή γεφυρώνουν το χάσμα μεταξύ στενά εννοουμένων επαγγελματιών και χρηστών. Τέτοιες πρωτοβουλίες είναι σαφώς ελπιδοφόρες για το μέλλον και οι ακούοντες επαγγελματίες, στην πρακτική τους με τους ακούοντες ασθενείς τους, θα ήταν καλό να εμπνευστούν απ’αυτές… Η ύπαρξη τέτοιων υπηρεσιών με κάνει να πιστεύω ότι θα έπρεπε να αποτελέσει προτεραιότητα η συγκρότηση, για όλη τη Γαλλία, ενός καταλόγου επαγγελματιών και ιδρυμάτων που παρέχουν κατάλληλη περίθαλψη στους κωφούς με ψυχολογικές διαταραχές. Λαμβάνουμε σχεδόν καθημερινά, στο σύλλογο μας, αιτήσεις προερχόμενες από όλες τις περιοχές, οι οποίες παραμένουν αναπάντητες εξαιτίας της έλλειψης πληροφοριών ή ανά τόπους ειδικευμένων επαγγελματιών. Για όσους ενδιαφέρονται να τον αξιοποιήσουν, ο σύλλογος GESTES αποτελεί το κατ’εξοχήν κατάλληλο εργαλείο για αυτή τη λειτουργία ανταλλαγής πληροφοριών, δικτύωσης επαγγελματιών και ενδεχομένως μεσολάβησης μεταξύ επαγγελματιών και δημόσιων αρχών.

 

Το Surdinord ευχαριστεί τον δόκτορα Αλέξη Καρακώστα που δέχτηκε ευγενικά να παραχωρήσει αυτή τη συνέντευξη.

 

(Συνέντευξη από τον Christian Decaillon που διεξήχθη το 1994 και δημοσιεύθηκε στο Surdinord, έκδοση του Κοινωνικού Κέντρου Κατάρτηση και Πολιτισμός των Κωφών, 104 rue de Solferino, 59800 Lille, αριθμός 13, Απρίλιος 1995)